In memoriam Frans Stapert

Ik leerde Frans Stapert kennen op de studentenflat de Zilverberg in Amsterdam Noord. We maakten samen muziek, speelden samen in de huisband "De Flatband" en in de jamsessies in het café. In de Flatband was Frans zonder meer de beste muzikant en we zagen altijd uit naar het moment dat hij "Red Shoes" van Elvis Costello, of "Don´t ask me Questions" van Graham Parker zou inzetten.
Hij stak ons aan met zijn enthousiasme over Russische literatuur, zodat op een gegeven moment iedereen Oblomov aan het lezen was. Frans en ik konden goed met elkaar opschieten. Frans was een creatief, veelzijdig figuur.
Hij verborg zijn Limburgse achtergrond niet "oet Shittard", riep hij dan luidkeels, en aangezien mijn ouders uit Maastricht afkomstig waren kon ik aardig meeproate in het Limburgs. En toen we met de band naar Limburg gingen bleven we bij de ouders van Frans slapen.

Frans speelde piano, en richtte zijn eigen "Frans Stapert Octet" op. Ik ging samen met andere vrienden regelmatig kijken naar optredens. Nooit zag ik hem zo gelukkig als tijdens één van die optredens, ergens op een warme zomerdag in de Roetersstraat in Amsterdam. Daar stond hij, de trotse orkestleider, samen met zijn muzikanten-vrienden, waaronder Dré Kees, "oach oet Shittard" die vanuit het niets de trombone was gaan bespelen en tot groot plezier van Frans een plaats in het orkest had ingenomen.

Hij bespeelde zijn Fender Rhodes in de big band van Frank Grasso en in de band "FBI", met Ben Fergusson. Behalve de piano nam hij op een gegeven moment ook nog de trompet ter hand, en als Frans wat ondernam dan was het altijd met een onbegrensd enthousiasme.
Frans studeerde succesvol en met veel plezier. Hij werd verliefd op een van zijn vrouwelijke docenten en raakte in een grote depressie. Nadat hij was verhuisd naar zijn appartement in de Jordaan kwamen zijn depressies veelvuldig terug. Het ging gepaard met te veel drinken en herhaaldelijk volgde hij therapieën en ontwenningskuren. We bleven elkaar ontmoeten. Frans' vader overleed in 1982. Welke band Frans had met zijn ouders is mij onbekend. Ik vermoed dat de verhouding met zijn vader een van de belangrijke oorzaken voor zijn depressies was. Ik hoorde niet bij zijn vaste vriendenclub van café de Pels, zoals Milco en Boudi. Ik liep aan als ik toevallig langs zijn huis kwam. We dronken koffie samen, of een biertje in de perioden dat Frans dronk.
Op een avond haalde Frans, dronken, twee pistolen (uit de erfenis van zijn vader) te voorschijn, laadde een van de pistolen en richtte het wapen op mijn hoofd. Hij zei "en als ik nu de trekker overhaal, dan ben jij dood!". Ik vond het niet grappig en ik zocht hem daarna jarenlang niet meer op.

Eind jaren tachtig had ik een klein impresariaat en regelde ik af en toe een optreden voor zijn octet. Hij vertaalde, werkte freelance voor de NOS, en reisde regelmatig naar Rusland.

Toen ik in 1992 terug kwam uit Spanje zocht ik hem op. Hij vertelde enthousiast over zijn vertaling en ging geheel in zijn werk op. Later bouwde ik de website voor uitgeverij Mbondi en hadden we regelmatig contact over de nieuwe boeken die erop moesten. Ik kreeg altijd enkele exemplaren van de nieuwe uitgaven cadeau. We zagen elkaar enkele keren per jaar, soms kwam ik bij hem eten. Eén enkele keer kwam hij bij mij langs.
Zijn depressies bleven. Een vrouw zou hem goed gedaan kunnen hebben, maar zijn liefdesrelaties liepen altijd op niets uit. Hij verweet zichzelf het "onvermogen om goed met dames om te gaan" zoals hij dat zei.

In augustus 2002, 5 maanden voor zijn dood, bleef ik een dag bij hem logeren. Op "het landgoed" in Grathem. Na een verbouwing van een jaar was het huis was eindelijk klaar. Tijdens de werkzaamheden had Frans een jaar lang in de jagershut geslapen.
Het was prachtig weer maar Frans was humeurig, zijn stemming wisselde voortdurend.
Hij zag er niet goed uit. Hij was dik geworden, papperig. Ik kreeg een rondleiding over het landgoed. We liepen door het bos, dat bij het eigendom hoorde, langs een kruis wat zijn vader daar had laten oprichten. We kwamen bij de jagershut. Toen ik zag hoe hij daar gewoond had, in die krakkemikkige hut, vies, oud, werd ik er triest van. Het leek mij niet een omgeving waar iemand die aan depressies lijdt alleen moet zijn.
Ik vond dat hij zijn octet weer bij elkaar moest roepen. "Denk je dat serieus? Misschien moet ik dat maar doen?" Hij was enthousiast en riep dat hij iets wilde gaan doen met Pan Tadeusz, een Pools werk uit de 19e eeuw. En alsof de duvel er mee speelde werd de gelijknamige film van Andrej Wajda diezelfde avond uitgezonden. Maar ´s ochtends trof ik hem aan, bleek, droevig. Urenlang bleef hij in zijn kamerjas voor de televisie zitten, met de teletekst op de beurskoersen.

In januari 2003 vond ik een rouwkaart tussen mijn post. Ik las "Nel mezzo del cammin di nostra vita, mi ritrovai per una selva oscura", en de naam van Frans stond er bij. Ik vermoedde het ergste ... en mijn vermoeden werd later bevestigd door een van zijn vrienden.
Op vrijdag 20 december 2002 schoot hij zichzelf overhoop met een jachtgeweer (óók uit de erfenis van zijn vader). ´s Nachts, daar bij het kruis in het bos waar we die zomer langs gelopen waren.
Hij had het allemaal, die Frans, hij had talent, deed wat hij leuk vond, succes tot op zekere hoogte, over geld hoefde hij zich nooit zorgen te maken. De geestelijke pijn waaraan hij leed gaat gelukkig mijn voorstellingsvermogen voorbij. Het moet vreselijk zijn om in zo een depressie te raken.

Als ik er aan denk dan springen de tranen me in de ogen. "Vuile schoft", denk ik, "wat je nog allemaal niet had kunnen uitgeven.". Ik blijf er triest en kwaad om.

Een boek van Ilf en Petrov in een vertaling van Frans mag in uw verzameling niet ontbreken. Reis naar http://www.pegasusboek.nl/mbondi_09_2003/index.htm en bestel De Twaalf Stoelen.